En nu even iets heel anders

Afgelopen donderdag werd ik via de mail verrast door ClassicFM: diezelfde avond nog mocht ik met Annemiek naar het Muziekcentrum Frits Philips (dat tegenwoordig na een kostbare verbouwing heel hip opeens 'Muziekgebouw' genoemd moet worden). Lars Vogt, pianist, en The Northern Sinfonia Newcastle o.l.v. Thomas Zehetmair deden een aantrekkelijk programma: Charles Ives' Unanswered Question werd gecombineerd met HET vijfde van Beethoven *1) en DE Schotse van Mendelssohn.

En tijdens het genieten van dat meeslepende concert vielen mij een paar dingen op en een paar dingen in.

Uitstervend ras

Allereerst: hoewel wij beiden rond de vijftig zijn, waren we in de halfgevulde zaal -op een man of zes na- de jongsten in het publiek. Van sommige stokoude gasten was ik zelfs niet zeker of ze de avond wel zouden overleven, met zoveel himmelhoch jauchzende romantiek. Dat laatste bleek gelukkig mee te vallen, maar desondanks wordt het mij steeds banger te moede dat het met de belangstelling voor klassieke muziek echt een aflopende zaak is. Een aantrekkelijk programma met aansprekende en herkenbare romantische werken, gecombineerd met een hapklare moderne brok (uit 1906 alweer!): dat zou toch een breed publiek moeten kunnen aanspreken.

Niet dus. Waar moet dat heen?

Van de stoel geblazen

Een tweede gedachte die bij mij opkwam, was een dierbare herinnering. Mijn allereerste ervaring met een orkest in een concertzaal was toen ik door mijn oudste broer werd meegenomen naar Het Brabants Orkest met pianist Nelson Freire, naar ik meen in de schouwburg in Eindhoven. Dat moet ongeveer in 1970 zijn geweest en ik was een jaar of twaalf. In mijn herinnering heb ik toen het pianoconcert van Schumann en de ouverture 'Cyrano de Bergerac' van Johan Wagenaar horen uitvoeren, maar dat weet ik niet zeker meer. *2)

Wat mij destijds van mijn stoel blies, was de orkestklank. Thuis hadden wij een mooie oude Telefunken buizenradio met elektrostatische speakertjes voor extra hoge tonen, maar wat ik hier hoorde aan boventonen, klankkleur, stereo-spectrum en dynamiek was een openbaring. Nog nooit had ik zoiets moois gehoord. Ik was verpletterd door deze klankpracht en voorgoed verknocht aan klassieke orkestmuziek en aan pianoconcerten in het bijzonder.

De leugen

Het derde punt dat ik gisteren zat te bedenken tijdens Beethoven, was iets wat ik 'de leugen van het opgenomen pianoconcert' zou willen noemen. Ga naar een willekeurig concert in een concertzaal waarbij een pianoconcert (met orkest dus) wordt uitgevoerd en onderga het geheel. Beluister daarna thuis een opname van datzelfde pianoconcert en hoor het verschil.
Thuis hoor je elk detail van de pianoklank, en de piano klinkt op zijn minst even hard en duidelijk als al die 80 andere muzikanten bij elkaar.

Maar nu 'the real thing' in een concertzaal. Waar je je ook bevond in de zaal, uitgezonderd misschien als je direct met je neus voor pianist en dirigent zat, altijd hoorde je voor een deel de pianoklank verloren gaan in het orkestgeluid. En feitelijk is het zo ook bedoeld door de componist. Die heeft daar bij het schrijven rekening mee gehouden door bijvoorbeeld de belangrijke pianothema's en -omspelingen te laten begeleiden door een klein deel van het orkest, of door een flinke glissando van de piano te laten opkomen uit een wegstervende orkestklank.

Ik zeg niet dat het lelijk is of fout, dat de opnametechnici zo foefelen met de balans tussen solist en orkest. Uiteraard vind ik het fijn om alle nuances van de solist te horen en misschien is de componist postuum ook wel blij dat het allemaal nu méér in overeenstemming is met hoe hij het eigenlijk had willen hebben.

Maar het blijft foefelen. En het concert was heel erg mooi!

*1) DE vijfde van Beethoven is zijn 5e symfonie; HET vijfde van Beethoven is zijn 5e pianoconcert. Kwestie van woordgeslacht en jargon dus.

*2) Naamgenoot Professor Willem Wagenaar heeft heel interessante dingen gepubliceerd over de gekleurde en leugenachtige werking van onze herinneringen. Zie http://nl.wikipedia.org/wiki/Willem_Albert_Wagenaar